Mondkapjes zinvol?

28 september 2020

Ik was dit weekend op een conferentie. De eerste wat grotere conferentie sinds de mogelijkheden verruimd werden. Tijdens deze conferentie was alles “corona-proof” geregeld. Maar ik heb gemerkt hoe moeilijk het is mezelf aan de anderhalve meter te houden, of zelfs mijn gedrag aan te passen. Ik moest enkele keren gecorrigeerd worden. En een meter, anderhalve meter of twee meter is echt wel een verschil voor een gesprek of een ontmoeting.

We doen veel dingen onbewust. Het heeft niets te maken met onwil of zelfs maar met schuld. Als mensen trekken we naar elkaar toe, omdat we ons in een groep veelal veiliger voelen dan alleen. Een ontmoeting zonder dicht bij te zijn geeft de indruk van afstandelijkheid.

De paradox van de coronacrisis leert ons echter dat afstand verlangen schept en dat afstand ook nabijheid kan betekenen, zelfs nog dieper dan we eerst misschien dachten. Want het verlangen naar de ander kan je nog meer met die ander verbinden. Daardoor wordt de afstand een reden voor het verlangen om te verlangen. En daaruit wordt hoop geboren. De hoop dat dingen kunnen veranderen, ja dat wijzelf ook kunnen veranderen of ons op zijn minst kunnen aanpassen.

Jaren geleden zocht ik op het verzoek van haar ouders als pastoraal stagiaire een jonge vrouw van 24 op in het ziekenhuis van Maastricht. Zij had leukemie en haar vader dacht dat de communie (het heilige brood) haar mentaal zou kunnen ondersteunen. De jonge vrouw lag in quarantaine achter een scherm om haar bed. Want de medische behandeling stond niet toe dat ik dichterbij kwam. De communie was dus niet meteen mogelijk. Toen ik haar de eerste keer bezocht werd ik overweldigd door haar woede over de ziekte. Zij was woedend, verdrietig, opstandig. Terecht. Want het zal je maar gebeuren.

Ik bleef op afstand, zowel verplicht door het scherm, als in mijn reactie. Ik bleef stil. Zij riep om God. Maar ik was God niet. Ik kon haar situatie niet veranderen, maar ik kon er wel voor haar zijn en een week later bracht ik haar – inmiddels verlost van het scherm – de communie die zij wel wilde ontvangen. Dit gebeurde daarna vrijwel wekelijks. We zaten soms alleen maar bij elkaar op een afstandje. Ik luisterde, probeerde ruimte te maken voor haar verhaal, haar gevoelens, haar onmacht, haar dromen en haar hoop. Maar je moet zelf op afstand blijven. Daarmee bedoel ik: afstand houden is ook ruimte scheppen voor een ander. Het kan een bescherming zijn voor jezelf, maar vooral voor een ander. Een jaar later kwam zij op mijn diakenwijding, met haar droom als cadeau voor mij: een wereldbol als symbool voor haar verlangen naar Australië te kunnen gaan. Helaas heeft zij die droom niet kunnen waarmaken, maar de hoop was niet weg: zij maakte een andere reis.

Een zelfde voorbeeld zien we op de autoweg. Wanneer we met zijn allen harder en harder rijden en dichter op elkaar ontstaat steeds minder ruimte, de doorstroming stokt en er ontstaan lange files. Terwijl we, wanneer we elkaar de ruimte geven, misschien iets langzamer rijden, het tempo vertragen, de duur van een rit verkort kan worden. Om sneller bij van A naar B te komen moet je soms vertragen, inhouden en ruimte geven. De duur verkort door tempo te vertragen en ruimte te creëren. Het is een paradox, want we willen met zijn allen altijd weer sneller. Ons gedrag verandert ook maar langzaam, tenzij we het samen met elkaar doen.

Ik denk dat dit ook de zin is van mondkapjes. Of om het even welke maatregel die ons even in afstand van elkaar zet. Wanneer we afstand houden omwille van de ander en omwille van onszelf, zien we elkaar beter, kunnen we misschien zelfs nog sterker verbonden raken en op een bepaalde manier zelfs beter met elkaar communiceren dan wanneer we hutje mutje op elkaar zitten.

Ik snap best dat we niet terug willen naar een volledige afsluiting van verpleeg- en verzorgingshuizen. Ik begrijp ook heel goed dat de eenzaamheid en het isolement kunnen toenemen wanneer ouderen lange tijd alleen moeten blijven. Dat willen we allemaal niet. Maar het opzetten van een mondkapje kan juist helpen om te voorkomen dat dit nog eens moet gebeuren.

Het creëert een bepaalde mate van afstand die je min of meer beschermt om een ander te beschermen tegen een besmetting.  De anderhalve meter kan alleen maar tijdelijk zijn, wanneer we in staat zijn te zien waarom we het doen en met welk verlangen we het doen. Het verlangen is namelijk het verlangen naar een hernieuwde ontmoeting, vrij van corona, vrij van deze ziekte. 

We kunnen niet alles voorkomen in het leven. Ziekte, tegenslag, lijden en dood: het is ongetwijfeld een onderdeel van ons menselijk bestaan. Maar we hoeven het niet – wanneer we echt om elkaar geven – op te zoeken. We moeten nu een tijdje voorzichtig met elkaar omgaan.

Misschien is dit nog van grotere betekenis dan het mondkapje of de anderhalve meter. Dat we ons bewust worden, of opnieuw bewust worden, dat we allemaal kwetsbare mensen zijn. Dat we elkaar hard nodig hebben om een goed en mooi leven te leiden en dat we voorzichtig moeten omgaan met elkaars leven.

Zal het oude “normaal” terugkeren? Ik weet het niet. Was het oude “normaal” wel zo normaal? Of brengt deze crisis iets in ons teweeg dat ons dichter bij elkaar brengt? Misschien brengt het ons een nieuwe diepte: dat afstand verlangen kan scheppen en ruimte tussen elkaar dichterbij brengt, misschien wel sneller dan verwacht.